XVII республикалық студенттік пәндік олимпиаданың I турына тест сұрақтары
«Топырақтану»
1. Топырақ – табиғи дене ретінде.
2. Топырақтанудың ғылым ретінде қалыптасу тарихы
3. Топырақтың морфологиялық белгілері.
4. В.Докучаев бойынша топырақты жіктеу принципі
5. Зат айналымның түрлері
6. Топырақтағы өсімдіктерге тиімді ылғал қорының қамтамасыз ету мөлшері (0-20см).
7. Н.А. Качинский бойынша ылғал өткізгіштік мәндері
8. Топырақтанудағы бас әдiс.
9. Топырақ түсіне әсер ететін қосылыстар.
10. Шақаттардың жіктелуі
11. Шақаттардың тектік қабаттары.
12. Н.А. Качинский бойынша топырақ фракцияларының мөлшері, мм
13. Топырақ тығыздығының мәні.
14. Топырақ түзілуі үрдісі.
15. Топырақтардағы солу ылғалдылығы (СЫ), %:
16. Флора мен фаунаның топырақ түзілудегі маңызы.
17. Топырақтану ғылымының негізін қалаушы ғалымдар, негізгі еңбектері.
18. ҚР территориясындағы негізгі аналық жыныстар.
19. Топырақтардың гранулометриялық құрамы бойынша жіктелуі (Н.А. Качинский бойынша).
20. Климаттың топырақ құраушы фактор ретіндегі рөлі.
21. Топырақтағы жасыл өсімдіктердің топырақ түзуде рөлі.
22. Топырақта өмір сүретін микроорганизмдер, олардың жіктелуі.
23. Уақыттың топырақ құраушы фактор ретіндегі рөлі.
24. Топырақ құраушы жыныстар және олардың топырақ құралудағы маңызы.
25. Адамның шаруашылық әрекетінің топырақ құраушы фактор ретіндегі рөлі.
26. Топырақтың кескін құрылысы.
27. Топырақтың кескін түрлері.
28. Топырақтың тектік қабаттары.
29. Топырақтың минералогиялық құрамы.
30. Біріншілік минералдар.
31. Екіншілік минералдар.
32. Минералдардың топырақ құралудағы рөлі және топырақ құнарлығына әсері.
33. Топырақтың химиялық құрамы.
34. Топырақтағы органикалық заттардың көзі.
35. Органикалық қалдықтардың құрамы және мөлшері.
36. Топырақ гумусының құрамы.
37. Топырақтың пайда болуы мен құнарлығына гумустың әсері.
38. Әртүрлі топырақтардағы гумустың құрамы және гумус түзілудің ерекшеліктері.
39. Гумусты заттардың микроорганизмдермен ыдырауы.
40. Топырақ коллоидтарының топырақтағы күйі.
41. Топырақ коллоидтарының пайда болуы, құрамы және қасиеті.
42. Топырақ коллоидтарының құрылысы.
43. Топырақ сіңіру қабілетінің түрлері.
44. Элементарлық топырақ құралу процесi.
45. Түйіртпек құралу үрдісіне әсер ететін физикалық-механикалық фактор.
46. Агрономиялық құнды түйіртпек, олардың қалыптасуы және бұзылуы жағдайлары.
47. Топырақ аймақшасы.
48. Топырақ фациясы
49. Топырақ өлкесі.
50. Топырақ округы.
51. Топырақтағы органикалық заттар құрамы және олардың пайда болу көздері
52. Қебір топырақтар, олардың жаралуы, жіктелуі.
53. Кебір топырақтарды жақсарту әдістері.
54. Топырақ қышқылдығы мен сілтілігі.
55. Топырақ қышқылдығының түрлері, пайда болуы және агрономиялық маңызы.
56. Топырақтың сілтілігі, оның түрі және пайда болуы.
57. Топырақтың түйіршіктері және түйіртпегі туралы түсінік.
58. С.А. Захаров бойынша түйіртпекті жіктеу.
59. Агрономиялық құнды түйіртпектілік.
60. Топырақ түйіртпектерінің ыдырауы және қалпына келтіруі
61. Топырақтың жалпы физикалық қасиеттері.
62. Топырақтың тығыздылығын, кеуектілігін Н.А. Качинский бойынша бағалау.
63. Физикалық қасиеттердің топырақ құнарлылығына тигізетін әсері.
64. Топырақтың физикалық-механикалық қасиеттері.
65. Гранулометриялық құрамы әртүрлі топырақтардағы физикалық-механикалық көрсеткіштердің мәні.
66. Топырақтың негізгі сулық қасиеттері.
67. Топырақтың гранулометриялық құрамы және жіктелуі.
68. Топырақтың ауалық қасиеттері.
69. Топырақтың су құбылымының типтері.
70. Топырақтың ауа қасиеттерінің топырақ құнарлылығы мен өсімдіктер тіршілігіне әсері.
71. Топырақтың жылулық қасиеттері.
72. Топырақтың жылу құбылымының типтері.
73. Топырақ ерітіндісі.
74. Топырақ ерітіндісінің топырақ құнарлығы мен өсімдіктер қорегіндегі рөлі.
75. Топырақ ерітіндісін бөліп алу әдістері.
76. Топырақ ерітіндісінің құрамы мен концентрациясы.
77. Топырақтағы тотығу-тотықсыздану үрдістері.
78. Қышқыл орталы топырақ типi
79. Сiлтiлi орталы топырақ типi
80. Топырақ құнарлығының түрлері.
81. Құнарлылықтың негізгі жағдайлары мен элементтеріне сипаттама.
82. Құнарлылықтың түрлері.
83. Гумин қышқылының элементтік құрамы
84. Фульвоқышқылдың элементтік құрамы.
85. Топырақтың тыныс алуы.
86. Топырақ түзілу факторларындағы В.В. Докучаев ілімі.
87. Климат пен өсімдіктердің топырақ түзілудегі рөлі.
88. Топырақты қорғау.
89. Топырақ жамылғысының деградациясы
90. Қара топырақтың пайда болуы жөніндегі гипотезалар.
91. Топырақтың сіңіру қабілетінің түрлері.
92. Топырақ iлiмiнде агромәдени химиялық бағытты ұстанған ғалымдар
93. Топырақ iлiмiнде агрогеологиялық бағытты ұстанған ғалымдар
94. Биологиялық сiңiру топырақтың қандай қабағында жүредi?
95. Темірлі-марганецті конкренция топырақтың қандай кескінінде қалыптасады?
96. Лессиваж қандай топырақтарға тән?
97. Шымтезектену қандай топырақтарға тән?
98. Батпақты топырақтың типтері
99. Батпақтану үрдіс қандай топырақтарға тән?
100. В. Докучаевтың топырақты жіктеу принциптері
101. Топырақтың қарашірінді мен қамтамасыз етілу дәрежесі, %
102. Қазіргі кездегі топырақ жіктеудің негізгі таксономиялық бірліктері (Қазақстанда)?
103. Дала аймағының қара топырақ типшелері?
104. Сор топырақтарда өсетін өсімдіктер жиынтығының атауы?
105. Сор топырақтарды мелиорациялаудың негізгі әдісі?
106. Кебір топырақтың ерітіндісінің pH?
107. Гедройцтың теориясы бойынша кебір топырақ түзілуінің бірінші кезеңі?
108. Шақатты топырақтардың пайда болу жолы?
109. Шөлді қоңыр топырақтың жайғасқан басым бөлігіндегі ыза суларының деңгейі?
110. Жайылма топырақтарының түзілуін, дамып қалыптасуын түбегейлі зерттеген ғалым?
111. Сор топырақтарының типтері?
112. Кебір топырақ типтері?
113. Топырақтағы өсімдіктерге қажетті негізгі қоректік элементтері?
114. Жазық аймақ топырақтарының А қабатындағы гумус мөлшері (қара, қара-қоңыр, қоңыр, сұр-қоңыр типтері)
115. Қазақстан Республикасының жазық аймағы топырақтарының сіңіру сиымдылығы (100г топырақта/мг-экв)?
116. Қара топырақтардың гумус қабатының қалыңдығы бойынша түрге жіктелуі
117. Топырақтағы гумус мөлшерін анықтау қандай әдіс бойынша жүргізіледі?
118. Топырақтың жабысқақтығын анықтайтын әдісі?
119. Топырақтың меншікті салмағы (топырақтың қатты бөлігінің тығыздылығы) қандай әдіспен анықталады?
120. Топырақтың су сүзіндісін талдау қандай әдіс бойынша жүргізіледі?
121. Кальциметрлік әдіспен топырақта не анықталады?
122. Сортаң топырақтардың беткі қабатында тұздардың мөлшері ең көп жинақталатын аймақ?
123. Агрономиялық тұрғыдан кебір топырақтардың қайсысы ең қолайлы?
124. А қабатының қалыңдығы 7 см кебір топырақтың атауы
125. Кәдімгі қара топыраққа қандай су құбылымы тән?
126. Қандай аймақта сортаңдардың жоғары қабатында көп мөлшерде тұз кездеседі?
127. Лөске тән ерекшеліктер
128. ҚР жазық аймағы топырақтарының тектік қабаттары
129. ҚР топырақтарының ылғалдану коэффициенті:
130. Топырақ эрозиясы.
131. Қабыршақты түйіртпектілік қандай тектік қабатқа тән:
132. Республикада қара, қара қоңыр т.б. топырақтар қанша аумақты алып жатыр?
133. Қазақстан Республикасының таулы аймақтарға қандай топырақ тән
134. Топырақ түзудегі рельефтің рөлі
135. І, ІI, ІII классқа жататын қауіптілігі жоғары ауыр металдар.
136. Арнайы микроорганизмдердің қатысуымен өтетін және NH3 түзілуіне әкелетін құрамында азоты бар органикалық заттардың ыдырау процесі қалай аталады?
137. Саңырауқұлақтардың өсуі үшін қолайлы орта:
138. Тамыр жүйесінің қарқынды дамуына қандай элемент әсер етеді:
139. Құрамында NH3 бар тыңайтқыш:
140. Өсімдіктердің қоректенуі мен тыңайтқыштар туралы пікірін қалыптастырып, минералды қоректену теориясын негіздеген ғалым?
141. Құрттардың ас қорыту аппаратынан өткен және олардың секрецияларына малынған жер бөліктері болып табылатын майда түзілімдер:
142. Қылқан жапырақты өсімдіктерді ыдырауына қатысатын микроорганизмдер.
143. Өсімдік қалдықтарының микроорганизмдермен ыдырауын зерттеген ғалымдар
144. Қазақстандағы мелиоративтік топырақтанудың негізін қалаушы ғалым?
145. Бұзылған жерлердің құнарлылығын қайтадан қалпына келтіру қалай аталады:
146. Радиоактивті қалдықтар – бұл:
147. Топырақтан өсімдіктерге 90SR өту мөлшерінің төмендеуіне топырақта қандай элементтің жеткілікті мөлшерде болуы әсер етеді?
148. Топырақтан өсімдіктерге 137Сs өту мөлшерінің төмендеуіне топырақта қандай элементтің жеткілікті мөлшерде болуы әсер етеді?
149. Топырақтың деградацияның түрлері
150. Топырақтың жергілікті эталондарымен салыстырғанда ауыл шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасының төмендеуі кезінде топырақтың тозу дәрежесін бағалау.
XVII республикалық студенттік пәндік олимпиаданың I турына тест сұрақтары
«Агрохимия»
- Бидай дәні құрамындағы N, P, K % мөлшері.
- Арпа сабаны құрамындағы N, P, K % мөлшері.
- Қандай элементтер құрғақшылыққа төзімділігін арттырады?
- Қандай элементтердің жетіспеуі жапырақтарды сарғайтады?
- Қандай элементтердің артықтығы көмірсулардың мөлшерін төмендетеді?
- Өсімдіктің қоректенуі жөнінде диффузиялық-осмостық теориясының мәні неде?
- Тамырдан тыс жолымен (жапырақ арқылы) өсімдік нені сіңіре алады?
- Өсімдіктер азотты, калийді қандай қосылыстар түрінде сіңіреді?
- Өсімдікте фосфор қандай қосылыстар түрінде кездеседі?
- Тамырдың синтетикалық әрекеті неге тәуелді?
- Мүдделестіктің (синергизмнің) мәні неде?
- Қандай температурада өсімдіктің барлық қоректік элементтерді сіңіруі нашарлайды?
- Өсімдік құрамындағы N-NH4 көп жиналуының нәтижелері.
- N-NO3 шектік рауалы концентрациясы (ПДК): картоп, қырыққабат, сәбіз үшін.
- Механикалық сіңіру қабілеті дегеніміз не?
- Химиялық сіңірудің маңызы.
- Топырақтар қандай топқа жатады, егер рН 4,6-5,0 болса?
- Топырақтың қандай түрлерінде қышқылды орта болады?
- Актуалды қышқылдық дегеніміз не?
- Алмасу қышқылдығы қандай топырақтарға тән?
- Қандай тыңайтқыштарға алмасу қышқылдығының маңызы зор?
- Гидролитикалық қышқылдық немен анықталады?
- Топырақ қышқылдығының қайсысы ең зиянды?
- Топырақтың негіздермен қанығу дәрежесі дегеніміз не?
- Қандай тыңайтқыштарға топырақтың буферлік қабілеттілігі маңызды рөл атқарады?
- Қандай өсімдіктер топырақтың қышқылдығына күшті сезімтал (қышқылдыққа төзімсіз)?
- Гипс мөлшері қандай формуламен есептеленеді?
- Әр түрлі топырақтардың жыртылатын қабатындағы жалпы азоттың мөлшері.
- Топырақтағы жалпы азоттың органикалық азот үлесі.
- Топырақтың минералды азотпен қамтамасыз етілуі неге тәуелді?
- NH3-ке дейінгі органикалық заттардың ыдырау үдерісін қалай атайды?
- Қандай жағдайлар нитрификация үдерісі үшін оңтайлы?
- Аммонификация үдерісіне қандай микроағзалар қатысады?
- Топырақтағы аммонийлі азоттың өзгерістері.
- Қара топырақтарда минералды азоттың қай формасы көп?
- Денитрификация дегеніміз не?
- Жеңіл гидролизді азот дегеніміз не?
- Нитратты азоттың жиналуына қандай агротехникалық жағдайлар әсер етеді?
- Нитраттар жиналу үшін ауыспалы егістің қай танабында ең жақсы жағдайлар құрылады?
- Дәнді дақылдар үшін топырақтардың жеңіл гидролизді азотпен қамтамасыз етілу индекстері (Тюрин-Кононова бойынша).
- Дәнді дақылдар үшін топырақтағы N-NO3мөлшерінің оңтайлы деңгейін атаңыз (Черненок В.Г. бойынша).
- Агрохимиялық картограмма азоттың қандай формасы бойынша жасалады?
- N тыңайтқыштарының енгізу мөлшерін есептейтін формуласын жазып беріңіз (Черненок В.Г. бойынша).
- Топырақтағы азот қорын жинау жолдары.
- ТМД топырақтарының жыртылатын қабатындағы жалпы фосфордың мөлшері.
- Топырақта фосфордың қандай формалары көп болады?
- Сіңімділігі бойынша топырақтағы фосфордың қандай қосылыстары I–топқа жатады?
- III –топтың фосфаттары неде ериді?
- Фосфаттардың қандай топтары жылжымалы фосфаттарға жатады?
- Карбонатты топырақтағы жылжымалы фосфаттар қандай әдістермен анықталады?
- Химиялық сіңіру нәтижесінде фосфаттармен не болады?
- Қандай дақылдар нашар еритін фосфаттарды сіңіре алады?
- Топырақтардың фосформен қамтамасыз етілуінің Мачигин бойынша бағалануын келтіріңіз.
- Топырақтағы Р2О5-тің мөлшерін 1 мг/кг арттыру үшін неше кг фосфор енгізу керек?
- Жүгері үшін топырақтағы Р2О5 мөлшерінің оңтайлы деңгейін атаңыз.
- Топырақтағы Р2О5–тің мөлшерін оңтайлы деңгейге жеткізу үшін, фосфорлы тыңайтқыштардың енгізу мөлшерін анықтау формуласын жазыңыз.
- Қандай калий формалары өсімдіктер үшін сіңімді?
- Дәнді дақылдар үшін топырақтардың калиймен қамтамасыз етілуінің шәкілін келтіріңіз.
- Күкірт қышқылды аммоний тұзының формуласы.
- Аммиак селитрасы құрамындағы әсер етуші заттың % мөлшері.
- (NH4)2SO4 физикалық қасиеттері.
- NaNO3 физиологиялық реакциясы.
- Кебірленген топырақтар үшін ең тиімді азот тыңайтқыштарын атап көрсетіңіз.
- Жай суперфосфаттың формуласы.
- Фосфорит ұны құрамындағы әсер етуші заттың % мөлшері.
- Преципитаттың физикалық қасиеттері.
- Хлорлы калийдің формуласы.
- KCl+KCl*NaCl құрамындағы әсер етуші заттың % мөлшері.
- K2SO4 физикалық қасиеттері.
- Қандай тыңайтқыш күрделі тыңайтқышқа жатады?
- Қандай тыңайтқыш күрделі аралас тыңайтқышқа жатады?
- Диаммофостың формуласы.
- Аммофостағы негізгі қоректік элементтердің % мөлшері.
- Жартылай шіріген аралас көңдегі N, P, K мөлшері, %.
- Көңді сақтау әдістері.
- Көңді қопсытып сақтау әдісінің мәні неде?
- Жас көң дегеніміз не?
- Төсенішсіз көң дегеніміз не?
- Жоғары концентрлі және тез әсер ететін органикалық тыңайтқышты атап беріңіз.
- Көң садырасы құрамындағы N, P, K мөлшері, %.
- Тыңайтқыш жүйесі дегеніміз не?
- Өсімдікке қоректік заттар түсуінің қиын қыстау кезеңі дегеніміз не?
- Қоректік заттардың биологиялық шығарылуы дегеніміз не?
- Тыңайтқыштарды негізгі енгізу әдісінің мақсаты.
- Үстеп қоректендірудің мерзімі.
- Фосфор тыңайтқыштарын негізгі енгізу мерзімдері.
- Тыңайтқыш нормасы дегеніміз не?
- Натрий селитрасын енгізуін қажет ететін дақылдар.
- Жай суперфосфатты енгізуі тиімді болатын топырақтар.
- Ca3(PO4)2 енгізуі тиімді болатын дақылдар.
- Қос суперфосфаты енгізу әдістері.
- Суару жағдайында күздік бидайды масақтану-дән толысуыдың басталуы кезеңінде 20%-дық мочевина ерітіндісімен қосымша тамырдан тыс үстеп қоректендіру қандай мақсатта жүргізіледі?
- Жаздық бидай қай кезеңде азотқа жоғары талап қояды?
- Күріштің азотты тыңайтқыштарға үлкен қажеттілігі немен түсіндіріледі?
- Күріш үшін азотты тыңайтқыштардың қандай түрлері қолайлы?
- Дәнді бұршақты дақылдарға қандай микротыңайтқыштар тиімді?
- Қарақұмықтың тамыр жүйесінің ерекшеліктері неде?
- Картопқа қандай калий тыңайтқышын қолдану ұсынылады?
- Қандай көкөніс дақылдары топырақ ерітіндісінің жоғары концентрациясына ең сезімтал?
- Қай қоректік элементті томаттар аса қажет етеді?
Екінші тур тапсырмалар мысалдары:
- Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша жаздық бидай дәнінде 3% азот бар. Дән құрамындағы ақуыздың мөлшерін анықтаңыз.
- Арпа дәнінде 0,5% калий бар. Егіннің 18 ц/га калий шығаруын есептеңіз.
- Жаздық бидай дәнінде 3% азот бар. 30 кг ә.е.з./га азот тыңайтқыштарын қолданған кезде 3 ц/га қосымша өнім алынды. Енгізілген тыңайтқыштардан азоттың пайдалану коэффициентін есептеңіз.
- Оңтүстік қара топырақтың А1 қабатында жер жыртуға дейін қарашірінді мөлшері 4,7%, жыртқаннан кейін – 3,8% құрады. Егістік жерлерге топырақ пайдалану мерзімі 42 жыл. Топырақтың химиялық тозу дәрежесі мен мерзімін есептеңіз.
- Күңгірт қара қоңыр топырақтың тығыздығы - 1,35 г/см3, қатты фазаның тығыздығы - 2,60 г/см3 және ылғалдылығы – 19% болған кезде оның жалпы кеуектілігі мен аэрация дәрежесін анықтаңыз.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Тайжанов Ш.Т. Топырақтану және геология негіздері. - Астана: Фолиант, 2014. - 392 б.
- Кенжеғұлова С.О. Топырақтану практикумы. – Астана: КазАТУ, 2016. – 106 б.
- Кауричев И.С. Почвоведение. Агропромиздат, 1989. 722 ст.
- Елешев Р., Сапаров А., Балғабаев Ә., Туктугулов Е. Агрохимия және тыңайтқыш қолдану. - Алматы, 2010.- 450 б.
- Минеев В.Г., Сычев В.Г., Гамзиков Г.П. и др. /под ред. Минеева В.Г./ Агрохимия.- М.: Изд-во ВНИИА им. Д.Н. Прянишникова, 2017.- 854 с.
- Ягодин Б.А. Агрохимия: учебник /Б.А. Ягодин, Ю.П. Жуков, В. И. Кобзаренко. — 2-е изд., испр. — Санкт-Петербург: Лань, 2016. — 584 с. — ISBN 978-5-8114-2136-7.- Электронный ресурс Лань //https://e.lanbook.com/reader/book/87600/#1
