Биология ғылымдарының докторы «Биология, өсімдік қорғау және карантин» кафедрасының Қауымдастырылған профессор Индекс Хирша - 3 Кабинет – 5123 E-mail: exbio@yandex.ru

Ғылыми қызығушылықтар саласы

Радиациялық биология, радиоэкология, ботаника, орман ботаникасы, геоботаника, жағалаудағы су өсімдіктері, дәрілік өсімдіктер, агроэкология, биологиялық және азық-түлік қауіпсіздігі, биотехнология

Оқытатын пәндері

орман ботаникасы, орман ботаникасы және ағаш өсімдіктерінің физиологиясы, жағалаудағы су өсімдіктері, геоботаника, ауылдық жерлердегі биологиялық ресурстарды басқару.

Ағымдағы зерттеу жобалары

• Қазақстанның аумақтарының әлеуеттік-экономикалық дамуына ағаш тектес емес жанама материалдарының ресурстық потенциалы және олардың экологиялық қауіпсіздігі (ғылыми жетекші) (2018-2020 ж.ж.);
• ҚР БжҒМ гранттық жобаларының ғылыми жетекші: «Қоршаған ортаға зиян келтіретін, үнемді азық қоспаларын өндіру үшін созылмалы сәулелендіру кезінде жануарлардың қорғаныштық белсенділігін арттыру үшін биологиялық белсенді қосылыстардың скринингі» (2012-2014 ж.ж.);
• «Радиоактивті ластанған аумақтарда орман екпелерін мониторингілеу жүйесін жоғары энергия сақтау тиімділігі бар ағаш өсімдіктерін анықтау» жүйесін әзірлеу (2015-2017 ж.ж.)
• «НАТО-Семей радиологиялық бағалауы» (1995-1996 ж.ж.), «СЯП территориясының радиологиялық және радиологиялық емес ластануы» халықаралық жобаларын іске асыруға қатысты (1996-1999 ж.ж.).

Білімі

Еңбек өтілі

Марапаттар, құрмет грамоталары, алғыс хаттар

- 1996, 1998 жж. Қазақстан Республикасы Ғылым Министрлігі мен Ғылым академиясының жас ғалымдарға арналған стипендиясының екі мәрте иегері.
- Сорос-Қазақстан Қорының университеттерге арналған «Экологиялық апаттардан кейінгі топырақ биоремедиациясының технологиясы. Теориялық және практикалық аспектілері» білім беру бағдарламаларын әзірлегені үшін сыйлығы, (1999).
- Биологиялық зерттеулерді дамытуға қосқан үлесі үшін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Құрмет грамотасы (2008).
- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Алғыс хаты (2013).
- Еуропалық ғылыми-өндірістік консорциумның К.А.Тимирязев медалі (2015).
- «Ресей Федерациясының ғылым және білім беру ісінің еңбек сіңірген қайраткері» төс белгісі (2015).
- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Жоғары оқу орнының үздік оқытушысы» сыйлығының иегері (2019).
Біліктілікті арттыру:
- «Фундаменталды биология негіздері» ғылыми семинары, (сертификат), Киев, Украина, 2019 ж.
- NUBIP негізіндегі «Азық-түлік қауіпсіздігі: заңнама, бақылау, стандарттар» біліктілігін арттыру курстары, Диплом, Киев, Украина, қараша, 2019 ж.
- «Электронды оқу басылымдарының сараптауы» курсы, РҒПО Оқулық, Нұр-Сұлтан қаласы, 2020 ж. - «Орталық Азия елдеріндегі агроөнеркәсіптік сектордағы инновациялар және ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу» курсы Ташкент химия технологиялар институты, Педагогикалық кадрларды қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру орталығы, Ташкент қ., Өзбекстан, (Сертификат, 72), 2021 ж. .
- «Оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді бағалау бойынша сарапшыларды дайындау курсы» семинар-тренингі, Афина университеті, Греция, (Сертификат, 72), 2021 ж.
- Біліктілікті арттыру курстары «Педагогикалық шеберлікті арттыру. Биология», Ж.Баласағын атындағы Қырғыз ұлттық университеті., Бішкек, Қырғызстан, 2022 ж. (Сертификат, 88 сағат)
- «Инклюзивті кәсіптік білім: заманауи көзқарастар мен тәсілдер.» курстары, SCLAD халықаралық онлайн білім беру платформасы, 2022 (Сертификат, 72 сағат)

Біліктілікті жетілдіру

• Ғылыми тағлымдама, Warsaw Univ. of Life Science, Warsaw, Poland (сертификат), 2014-2015 ж.ж.
• Ғылыми тағлымдама, Czech Univ. of Life Science, Praque, Czech Republic, 2016-2017 ж.ж.
• Оқу-әдістемелік семинар «Условия и способы достижения устойчивого развития», USAID, (сертификат), Астана қ., 2016 ж.
• Ғылыми семинар «Основы фундаментальной биологии», Киев, Украина (сертификат), 2019 ж.

Мемлекеттік тапсырыстар шеңберінде ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындауға қатысуы:
1. AR05136154 Қазақстан аймақтарының әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін ағаш емес орман материалдарының ресурстық әлеуеті және олардың экологиялық қауіпсіздігі, 2018-2020 жж. - Жоба жетекшісі
2. AP08857439 Крахмал негізіндегі жаңа биологиялық ыдырайтын пленкалық материалдарды әзірлеу, 2021-2022 - Жоба жетекшісі
3. AR05348074R GF6 «Астана қаласының және қала маңындағы аумақтардың жасыл желектерінің жай-күйін ландшафтық-экологиялық бағалау, абаттандыру жүйесін оңтайландыру жолдары». 2018-2019 - орындаушы
4. Орталық және Солтүстік-Шығыс Қазақстан ағаштарының жасанды микоризаға арналған микоризды макромицеттері., 2018-2019 ж.ж. – орындаушы

Республикалық және халықаралық жиындар

• IV Бүкілресейлік конф. «Биоалуантүрлілік: жаһандық және аймақтық процестер».- Улан-Уде, 23-27 маусым 2016 ж.
• IV ТМД Ботаниктер Съезі «Влияние изменений климата на биоразнообразие растений». - Баку қ., Азербайджан, 2017 ж.
• «Оңтүстік Сібір, Монғолия ботаникасының мәселелері» ғылыми-тәжірибелік конференциясы, 22-23 мамыр 2018 ж. – Барнаул қ., 2018 ж.
• X Халықаралық Ауыл шаруашылығы симп. «AGROSYM 2019.» - Jahorina, 3-6 қазан. 2019, Босния және Герцеговина
• Швед ауылшаруашылық университетінде «Даму үшін ауыл шаруашылығы зерттеулері» халықаралық конференциясы, Упсала, Швеция, қыркүйек 2019 ж.
• IV Халықаралық ғылыми-практикалық конф., Киев, 20-21 қараша 2019 ж., Киев, Украина
• «Өзбекстанның агроөнеркәсіптік секторындағы инновациялар және Орталық Азия елдері мен Қазақстандағы ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу үрдістерінің интеграциясы» симпозиумы, 29 қараша – 5 желтоқсан 2021 ж., Ташкент, Өзбекстан
• «Аграрлық кәсіпкерлік және эко-инновация бойынша стратегиялық серіктестік» Эразмус+ жобасы аясындағы «Агрокәсіпкерлік және эко-инновацияның өзекті мәселелері» конференциясы.- Павлодар.- ПМУ.- 2022 ж.
• Тоғызыншы Бүкілресейлік ғылыми-пр. конф. «Орман шаруашылығы кешенінің тиімділігін арттыру» 25 сәуір 2023 ж. - Петрозаводск, Карелия, РФ

Магистрлік және докторлық диссертацияларға басшылық ету

• РhD «Астана қаласы Сарыарқа ауданының саябақтары мен гүлзарларын орман-экологиялық бағалау және көгалдандыру жүйесін оңтайландыру» тақырыбындағы диссертация (2017-2020 ж.ж.).
• Магистрлік диссертация: «Ағаш дақылдарының өсуіне поликомпонентті органикалық тыңайтқыштардың әсерін Скрининг» (2018-2020 ж.ж.).

Жарияланған мақалалар тізім
Web of Science және Scopus деректер базасынан журналдардағы ең маңызды жарияланымдар:
1. Aidarkhanova G.S., Samatova I.S, Khusainov M.B. Radionuclide contamination of medicinal plants in disturbed and natural-natural ecological systems of Central Kazakh upland// Oxidation Communications- Vol.38-№1.-2015,-Р.266-271
2. Aidarkhanova G.S., Saspugayeva G.E., Massenov K.B., Abseitov E.T., Satova K.M. Ecological assessment of the quality of crop production supplied to the markets of major cities in Central Kazakhstan // Oxidation Communications .-Vol.38-№2.- 2015,- Р. 900-904
3. Vaishlya О, Karbysheva K, Sarsekova D, Aidarkhanova G.S. Ecological Aspects of Pinus sibirica Du Tour Mycotrophy in Forest Ecosystems of West Siberia// Earth and Environmental Science 224 (2019)
4. Aidarkhanova G.S., Kubentayev S.A. Kukhar E.V. Urazalina A.S. Current state of populations, resources and biological activity Pulsatilla patens (Ranunculaceae) in Northern Kazakhstan// Biodiversitas, Vol.23, #5 (2022).- P.2311-2320
5. Ospankulova G.; Khassanov V. ; Kamanova S.; Toimbayeva D.; Saduakhasova S.; Aidarkhanova G.S.; Bulashev B.; Yermekov Ye.; Murat L.; Shaimenova B.; Muratkhan M.; Li W. Effect of infection of Potato plants by Potato virus Y (PVY), Potato virus S (PVS), and Potato virus M(PVM) on content and physicochemical properties of tuber starch //Food Science and Nutrition, Vol. 11, Issue 7.- P.4002-4009
6. Makenova M., Nauanova A., Aidarkhanova G., Ospanova S., Bostubayeva M., Sultangazina G., Turgut B. Organic and Biofertilizasphere microbiome and Spring Barley Productivity in Northern Kazakhstan //J. of Breeding and Genetics, 55 (3), 972-983, 2023 г.
РИНЦ базасының журналдардағы маңызды жарияланымдар:
1.Aidarkhanova G.S. Ecological Monitoring of Environmental Safety of Non-Wood Products of Forest//Armenian Journal of Physics, 2019.-12 (1). pp. 40-44. ISSN 1829-1171
2.Aidarkhanova G., Satayeva Z.I., Ebel A.V., Jakanova М.Т., Volosianko E.V., Seilkhanov Т.М.Assessment of quality and food safety of vegetable oils produced on the base of wild berries of Kazakhstan`s forest areas//Наукові доповіді НУБІП Украіни.- 2020.- №5 (87).- 3-11
3.Айдарханова Г.С., Кухар Е.В. Оценка фитокомпонентного состава и антимикробной активности Paeonia anomala L.//Известия ВУЗов Кыргызстана.- 2023.- №3.- С. 31-36 DOI:10.26104/IVK.2023.45.557
КОКСНВО МНВО РК базасының журналдардағы маңызды жарияланымдар
1. Айдарханова Г.С. Новак А. П., Имашева Б.С., Tashev A. Оценка ресурсов лекарственных растений в лесах Казахстанской части Алтая и их экологическое состояние //Вестник КарГУ. Сер.БиологияМедицина. География.- Караганды. - 2019.- №3(95).- С.72-79 https://biollogy-medcine-geography-vestnik.ksu.kz
2. Айдарханова Г.С., Абжанов Т., Боранбай Ж.Т., Орынбаева А.М.Казақстан аймақтарының орман экожүйелеріндегі жеуге жарамды саңырауқұлақтарының биологиялық түрлілігін бағалау//«Ғылым және білім».- Жангир хан ат. БКАТУ.- Орал.- 2020.- №2.- С.141-149
3. Айдарханова Г.С., Имашева Б.С. Ақмола облысыны. жағдайында жұпаргүл түрлерін интродукциялау // Вестник КарГУ, сер. Биология, Медицина, География.- №3 (103).- 2021.-С.7-17 DOI 10.31489/2021BMG3/7-17
4. Айдарханова Г.С., Избастина К.С., Кожина Ж.М., Садырбаев Д. Изменчивость состава эфирных масел в хвое Pinus Sylvestris L. на территории ГНПП «Бурабай» и г.Нур-Султан//Известия НАН РК, Сер. Химия и технология.-2022.- №2.- С.6-22
5. Айдарханова Г.С. Қытайдан алынған ағаштарды Солтүстік Қазақстан аумағындағы тәлімбақта жерсіндіру //ҚазҰУ хабаршысы. Экология сериясы.- вып.74.- №1.- Б.78-88 DOI: https://doi.org/10.26577/EJE.2023.v74.i1.07
6. Sarkytbaeva A., Kubentayev S., Aidarkhanova G., Kurmanbayeva M., Iskakova Zh., Zhumagul M. Paeonia anomala (Paeoniaceae) component composition and antioxidant, antiradical and cytotoxic activity
// Вестник КарГУ, сер. Биология, Медицина, География.- №1 (109).- 2023.-С.167-174 DOI 10.31489/2023BMG1/167-174\\
Оқулықтар мен оқу құралдарының тізімі:
1. Агроэкология: Изд. Академии «Кокше».- Кокшетау, 2015.- 190 с
2. Биоиндикация окружающей среды: КАТУ им.С.Сейфуллина.- Астана.- 2015.- 158 с.
3. Радиоэкология. Изд-во КазАТУ им.С.Сейфуллина.- Астана.- 2015.- 177 с.
4. Экологический мониторинг. Изд-во КазАТУ им.С.Сейфуллина.- Астана.- 2015.- 176 с.
5. Қоршаған ортаның биоиндикациясы. С.Сейфуллин ат. КазАТУ баспасы. - Астана. - 2016. - 151б.
6. Глобальная экология: Учебное пособие: практикум.- Астана: Изд-во университета «Туран- Астана», 2018-.117с
7. Ғаламдық экология. Оқу құралы: практикум.- Астана: «Туран-Астана» университінің баспаханасы,2018.-108 б
8. Управление биологическими ресурсами сельских территорий. Учебник: Астана.-Изд-во КАТУ им.С.Сейфуллина.- 2020.- 153 с.
9. Ауылдық жерлердің биологиялық ресурстарын басқару. ЖОО арналған оқулық.- С.Сейфуллин ат. ҚАТУ басылымы: Нұр-Султан, 2020. - 150 б. (в соавторстве с Айдаркуловой Р.С.)
Монографиялар
1. Экологические проблемы продовольственной безопасности Казахстана. Монография: КАТУ им.С.Сейфуллина.- Нур-Султан.- 2019.- 135 с.
2. Биоразнообразие лесных ягодных культур. Монография: КАТУ им.С.Сейфуллина.- Нур-Султан.- 2019.- 105 с. (В соавторстве с Атикеевой С.Н)
Алдын ала патенттердің, авторлық өнертабыстардың, зияткерлік меншік нысандарды мемлекеттік тіркеудің патенті:
1. Государственная регистрация объекта интеллектуальной собственности №2739"Агроэкология" 2016 г.
2 Государственная регистрация объекта интеллектуальной собственности №5723 «Биологическое разнообразие лесных ягодных культур», 2019 г

Басылымдары

      100 ғылыми еңбектердің авторы. Олардың ішінде жоғарыда аталған бағыт бойынша маңыздылары:

1. Айдарханова Г.С., Кожина Ж.М., Хусаинов М.Б., Муканов Б.М. Загрязнение почв территории государственного лесного природного парка «Семей орманы» 137Cs // Межд. научно-пр. конф. «Защитное лесоразведение, мелиорация земель, проблемы агроэкологии и земледелия в Российской Федерации». - 19-23 сентября 2016 г. - Волгоград: ВНИАЛМИ, 2016. – С.534–538.
2. Айдарханова Г.С., Кожина Ж.М., Хусаинов М.Б. Мониторинг радионуклидного загрязнения побочной лесной продукции // Сб. науч. ст. по материалам XI международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы экологии – 2016». – Гродно, 2016. – С. 5-6.
3. Айдарханова Г.С., Кожина Ж.М., Хусаинов М.Б. Радионуклидное загрязнение доминантных древесных растений лесных экосистем Восточного Казахстана // Сб.статей «Эколого-географические проблемы развития регионов и городов республики Казахстан». - М. - 2017.- С.113-119.
4. Айдарханова Г.С. Государственный лесной природный резерват «Семей орманы» (Восточный Казахстан): состояние, проблемы, перспективы: Монография: под ред. Ларионова М.В. - Новосибирск: Изд. СИБАК, 2017. - 122 с.
5. Aidarkhanova G., Kitaibekova S. Monitoring of environmental safety of non-wood products of forest, perspective for regions // Inter. Workshop «Influence of electromagnetic radiation on human beings, and problem of understanding». - Yerevan, Arm, 17–19 Sept., 2018.- Р. 48-49.
6. Vaishlya O., Karbysheva E., Sarsekova D., Aidarkhanova G. Ecological Aspects of Pinus sibirica Du Tour Mycotrophy in Forest Ecosystems of West Siberia // Earth and Environmental Science 224 (2019); Scopus, IF-0,27.