Ауыл шаруашылығын механикаландыру факультетінің бірінші кафедрасы – Техникалық механика кафедрасы 22.02.1958 жылы құрылды. Оны Ақмола ауылшаруашылық институтының бірінші директоры т.ғ.к., а.ғ.қ. Т.Г. Духов басқарды. 1959 жылдың сәуір айында ол екі кафедраға бөлінді – техникалық механика және сызу, меңгерушісі т.ғ.к. Л.М. Куперштох және ауыл шаруашылық өндірісін механикаландыру, меңгерушісі аға оқытушы Н.Б. Бок.
1961 жылдың қазанында техникалық механика және сызу кафедрасы: сызба геометрия және графика, 1976 жылдан – сызба геометрия, графика және машинамен механизмдер теориясы (СГГ және ММТ), және материалдар кедергісі мен машина бөлшектері (МК және МБ) кафедраларына бөлінді.
«Сызба геометрия және графика» кафедрасы (1961 жыл). CГГ және ММT кафедрасын кезекпен техника ғылымдарының кандидаттары, доценттер: Л.М. Куперштох (1961-1976 жж.), Д.З. Есхожин (1976-1987 жж.) және Т.К. Нургалиев (1987-1997 жж.) басқарды.
Кафедрада әр түрлі жылдарда еңбек еткен доценттер: Т.К. Нургалиев, Ж.З. Есхожин, А.К. Фёдоров, аға оқытушылар: В.Г. Науменко, А.П. Кириленко, В.И. Мосунов, Л.Ф. Фабрицкая және И.В. Тужилкин, және ассистенттер: В.А. Шаламова, А.И. Боднар, Ю.И. Самойлов, М.Р. Думанский, Л.Н. Желнина, М.А. Адуов, Г.Т. Жакипов, лаборанттар: Л.П. Прилипухина, Р. Сирабидзе.
Кафедрада ғылыми-зерттеу жұмысы екі бағытта жүргізілді: «Жоғары мектеп мәселесі», «Топырақ қорғау технологиясы машиналарының жұмысшы органдарын жетілдіру». 1976 ж. бастап ҒЗЖ Қазақсельмаш, Целиноградсельмаш, ГСКБ ПЭТ, ауылшаруашылық және білім, ғылым министрліктері, сондай-ақ шаруашылық субъектілерінің тапсырыстары мен қаржыландыруы бойынша орындалды. Зерттеу жұмысы нәтижесі бойынша кафедрада 5 кандидаттық диссертация (К. Байтлесов, Т.Қ. Нургалиев, Л.Н. Гончарова, М.А. Адуов, С.О. Нөкешев) және бір диссертация Бауман атындағы МВТУда (Қ.С. Шоланов) мақсатты аспирантурада дайындалды. Өнертабысқа 31 авторлық куәлік алынды, 192 ғылыми мақала жарияланды, 4 оқулық, 6 оқу құралы жарық көрді. Жыл сайын студенттік ғылыми конференцияға 20-25 баяндама дайындалды, оның жартысы сыйлықты орындар алады. Екі жұмыс республикалық және біреуі одақтық конкурстың жеңімпазы атанды. Оқытушылар жүйелі түрде бұрынғы ССРО мен ҚР жоғарғы оқу орындарында, МГУда, МАРХИда, Том мен Киев ПТИ-де, ҚазҰАУ-де біліктіліктерін көтерді.
«Материалдар кедергісі және машина бөлшектері» кафедрасы (1969 жыл) МК және МБ кафедрасының меңгерушілері: аға оқытушылар А.А. Плисученко (1961-1966 ж.ж.), Т.Қ. Нургалиев (1969-1970 ж.ж.), т.ғ.к., доценттер: В.М. Гуревич (1970-1981 ж.ж.), А.М. Треблер (1981-1992 ж.ж.), К.А. Койшубаев (1992-1997 ж.ж.). Кафедра негізінің құралуы және жабдықталуы В.М. Гуревич меңгерушілік еткен жылдары орындалды.
Әр түрлі жылдарда жұмыс істегендер, доценттер: В.И. Бондаренко, А.М. Треблер, М.Д. Алимжанов, аға оқытушылар Р.Е. Филиппова, Е.Н. Базиловская В.С. Заводнов, А.Г. Парфенов, А.Н. Гришин, Ж.А. Сыздыков, В.А. Браймаер, С.Г. Рудинский, Л.И. Воронкова, Т.А. Назаренко, ассистенттер А.К. Ускенбаев, Ғ.Т. Жакипов, А.Ж. Бекишева, Б.Т. Баешев лаборанттар Н.П. Тихонюк, В. Когут, Е.Н. Полякова.
Кафедра ҒЗЖ-ың бағыты: ауыл шаруашылық машиналарының сенімділігін арттыру және биомеханика. Ғылыми зерттеудің негізгі бөлігі шаруашылықтық шарттары бойынша жүргізілді және жеке қаржыланды. ҒЗЖ-ың кейбір нәтижелері зауыттарға және Солтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылық кәсіпорындарына енгізілді. ҒЗЖ нәтижесі бойынша 7 кандидаттық диссертация (В.М. Гуревич, А.М. Треблер, В.И. Бондаренко, К.А. Койшубаев, Е.Н. Базиловская, Б.Н. Горбунов, Ж.А. Сыздыков) қорғалды. Кафедра мүшелері 5 өнертабыстың, 1 патенттің және 230 ғылыми мақалалардың авторы. Студенттік ғылыми конференцияға жыл сайын 20 шақты баяндама дайындайды, оның бір бөлігі сыйлықты орындар алады.
1997 жылы жоғарыда аталған екі кафедра қайта бірігіп, Техникалық механика кафедрасы деп аталды. Оны т.ғ.к., доцент Т.К. Нурғалиев (1997-1999 жж.), т.ғ.к., доцент Б.Н. Горбунов (2000-2012 жж.), т.ғ.к., доцент Е.С. Ахметов (2012 жылдан бастап) басқарады.
Қазіргі уақыттағы «Техникалық механика» кафедра құрамы т.ғ.д., профессорлар: Ж.З. Есхожин, С.О. Нөкешев, Т.К. Мусалимов, т.ғ.к., доценттер: Е.С Ахметов, Б.Н. Горбунов, т.ғ.к., аға оқытушылар: Б.У. Аубакиров, А.А. Сүйіндіков, И.К. Мамырбаева, Г.Қ. Кубентаева, PhD докторлар: З.С. Жақсылықова, М.К. Токушев, аға оқытушылар: А.С. Бектегенова, С.П. Мартыч, Қ.М. Тлеумбетов, іс жүргізуші З.С. Сатыбалдина, аға лаборант М.В. Шмер еңбек етеді.
Кафедра ұжымы жоғары сапалы мамандармен қамтамасыз етуден басқа, ғылыми-зерттеу жұмыстарының маңыздылығы мен тиімділігіне ерекше көңіл бөледі. Өнеркәсіпте маңызды нәтижелер енгізілді және диссертация қорғауларымен аяқталды.
Осы уақытқа дейін кафедрада 2 докторлық және 4 кандидаттық диссертациялар қорғалды. (Докторлық диссертация Д.З. Есхожин, С.О. Нукешев, кандидаттық Б.Н.Горбунов, Ж.А. Сыздыков, С.О. Нукешев, Е.С.Ахметов).
Кафедра ПОҚ-тың ғылыми дәрежелері 37,4-тен 70 %-ға өсті.
200-ден аса авторлық өнертабыс куәлігі, патенттер, ҚР алдын ала және инновациялық патенттер алынды. 600-ден аса ғылыми мақалалар және өнеркәсіптік нұсқаулар жарыққа шықты.
ҒЗЖ-ның ұйымына және ғылыми мектеп құруына жоғары үлес қосқан профессор Д.З.Есхожин, сондықтан Д.З.Есхожин ауылшаруашылық машина жұмыстарын тиімділігін әзірлеу жұмыстарының көшбасшысы болды.
Техника ғылымдарының докторы, профессор С.О Нукешев дәл егіншілік жүйесінде минералды тыңайтқыштарды топырақ ішіне саралап енгізетін машина жасау және т.б. еңбегі аталып отыр.
Кафедра өзінің зерттеулерінің басты бөлігін ҚР БҒМ мен АШМ грантары бойынша жүргізіп келеді.
ҒЗЖ-ның инициативтік және қаржыландырылған ҒЗЖ-ын орындау барысында жүзеге асырылып кафедраның профессорлық оқытушылық құрамы соңғы 10 жылда өнеркәсіпке енгізілді:
- себер алдында өңдеу және минералдық тыңайтқышты топырақ ішіне енгізетін сынақтың машина үлгісі мен конструкторлық құжаттары;
- координаттың егін шаруашылық жүйесінде минералдық тыңайтқышты топырақ ішіне енгізетін машина және технология;
- дәл егіншілік жүйесінде минералдық тыңайтқыштарды саралап енгізуге ұсынысы;
- минералдық тыңайтқышты саралап енгізудің ақпараттық технологиясы және оны жүзеге асыратын орталық себу жүйесі бар культиватор – тыңайтқышы;
- топырақты нөлдік өңдеу кезінде минералдық тыңайтқыштың негізгі мөлшерін енгізетін чизель-тыңайтқышы;
- жазық кескіш – қопсытқыш – щелеватель;
- қабылданған позициялау жүйесінде тұқым мен тыңайтқышты саралап қолдану технологиялық үрдісін автоматтандыруды техникалық құралдар және программамен қамтамасыз ету.
Соңғы жылдары кафедрада ғылыми жұмыс: «Солтүстік Қазақстан аймақтары үшін аграрлық техника және технологиясы жетілдіру» тақырыбында орындалуда, мемлекеттік тіркеу № 0112РК02803. Тақырып бойынша т.ғ.д., профессорлар: Д.З. Есхожин және С.О. Нөкешев, т.ғ.к., доценттер: Е.С. Ахметов, Б.Н. Горбунов, аға оқытушыларлар: М.К. Токушев, К.М. Тлеумбетов, ассистент: Р.К. Кусаинов кафедра докторанттары мен магистранттары жұмыс істейді.
2015-2017 жж. кафедра құрамы ҚР БҒМ-ның қаржыландыру гранттары жобаларының конкурстарына белсенді қатысты. Нәтижесінде жылына 20 000 000 теңге көлемінде 1 ғылыми грант ұтып алынды, тақырыбы: «Минералды тыңайтқышты топырақ ішіне үш қабатты саралап енгізетін жаңа технология және техникалық құрал дайындау» (жетекшісі – т.ғ.д., профессор С.О.Нөкешев);
2018-2020 жж. ғылыми зерттеуді гранттық қаржыландыру аясында жоба жеңіп алынды. Жоба тақырыбы: «Ауыл шаруашылық дақылдарын жамылғы дақылдар мен шымға саралап тікелей енгізумен қоса бір мезгілде минералды тыңайтқыштарды енгізетін автоматтандырылған астық тыңайтқыш шөп сепкішті жасау» (жетекші т.ғ.д., профессор С.О.Нөкешев), қаржыландыру көлемі 30 млн. теңге.
2018-2020 жж. АШМ-ң бағдарламалы-мақсатты қаржыландыруы аясында жоба жеңіп алынды. Жоба тақырыбы: ПЦФ №11П «Солтүстік Қазақстан өңіріндегі дәнді дақылдарды өсіру технологияларын салыстырмалы зерттеу негізінде, технология элементтерін, саралап қоректендіру, өсімдіктерді қорғау құралдарын және техника мен ақпараттық технологияларды тиімді пайдалану арқылы, дәл егін шаруашылығы жүйесін жасау» (жетекші т.ғ.д., профессор С.О.Нөкешев), қаржыландыру көлемі 18 млн. теңге.
№5ПЦФ МСХ/19 "Солтүстік Қазақстан облысында «демонстрациялық шаруашылықтар (полигондар)» қағидаты бойынша өсімдік шаруашылығын өндіруде нақты фермерлік техниканы беру және бейімдеу» (жетекші т.ғ.д., профессор С.О.Нөкешев), қаржыландыру көлемі 114 млн. теңге.
№ 0233-18-ГК «Топырақтың құнарлылығын сақтауды және өнімділігін арттыруды қамтамасыз ететін минералдық тыңайтқыштарды саралап енгізу технологияларын іске асыратын техникалық құрал өндірісін ұйымдастыру» (жетекші т.ғ.д., профессор С.О.Нөкешев), қаржыландыру көлемі 230 млн. теңге.
Жоғарыда аталған ғылыми жетістіктер кафедра ғалымдарының жоғары әлеуетінің куәсі.
Кафедра ПОҰ-ның өткізген зерттеулер түзілуі ғылыми және практикалық маңыздылығында, алғаш рет механизацияның ғылыми негізі кеңес үкіметінен кейінгі кеңістікте, ауылшаруашылық өндірісте автоматтандыруы – жер қыртысын өңдеу, егу, жер қыртысын өңдеу жүйесінде минералдық тыңайтқышты дифференциялау арқылы енгізу жүзеге асырылды.
Қазақстан жағдайларында жаңа технологиялық принциптерге әдістемелік мәліметтердің экспериментті материалдарында салыстыру нәтижелері алынды.
Элемент қорық көзін бір қалыпта болмауын анықтау үшін космос навигация жүйесін (GPS, ГЛОНАСС) қолдануы және электрондық карта бойынша минералдық тыңайтқыштарды диффреренциялды енгізуі, әлемдік ғылыми деңгейде зерттеуін сәйкестігін өткізуі. Келесі жылдары аталған зерттеулердің жалғасы мен дамуы ауылшаруашылық машина жасау және Қазақстан АПК-сының дән және көкөніс дақылдарын экологиялық таза ақпараттық жоғары технологиясы жаңа ғылыми бағыттың қалыптасуына жағдай туғызады.
Кафедра ғалымдарының жоғары ғылыми жетістіктері әртүрлі қоғамдар мен ғылыми-зерттеу ұйымдарымен бағаланып, 2 профессор әртүрлі академияларының мүшелері болып сайланды:
Д.З. Есхожин – ҚР АШҒА-ның нақты мүшесі, С.О. Нөкешев – ҚР АШҒА-ның нақты мүшесі, ҚР ҰҒА-ның корреспондент мүшесі.
Үш оқытушы: Д.З. Есхожин, С.О. Нөкешев және Т.К.Мусалимов «Жылдың үздік оқытушы» атағына ие болды. Д.З.Есхожин «Ерен еңбегі үшін» үкімет наградасымен марапатталды.
2015 ж. кафедраның үш оқытушысы (Д.З. Есхожин, С.О. Нукешев, Е.С. Ахметов) Қазақстанның 50 үздік оқытушы тобына енді
Кафедра ғалымдарының негізгі зерттеулері
Құрал-сайман – жазық кескіш – қопсытқыш - сыдыра жырту-жерді жұмсарту-жерді тесу арқылы
Зерттеу жетекшісі – т.ғ. д., профессор, ҚР АШҒА академигі Д.З. Есхожин
|
|
Сыдыра жырту-жерді жұмсарту-жерді жырту құрал-сайманы, үш режимді сыдыра жырту, жер жырту-жерді жұмсарту және сыдыра жырту-жерді жырту арқылы жұмыс жасайды;
Пышақ-тесу соқасы жер түбінде тесік жасайды, жердің дымқылын жинақтауға жағдай жасайды, интенсификация су-ауалық, биохимиялық және қайта құру процесі, құрғақ кезде өсімдіктің тамыр жүйелеріне су грунтін жазғы уақытта көтеру және көктемгі-жазғы мезгілдерде тұнбасы ылғалды шығармау әдістері.
Ылғал ұстау көрсеткіші сериялық агрегатпен салыстырғанда жердің қопсытуын 1,4-1,6 рет жақсартады.
|
Минералды тыңайтқышты топырақ ішіне саралап енгізетін машиналар
Зерттеулердің жетекшісі т.ғ. д., профессор, академик ҚР АШҒА академигі, ҰАҒ-ның корреспондент мүшесі С.О. Нөкешев
Чизель-тыңайтқыш
|
|
Чизель-тыңайтқыш топырақты 5,6…34,8 см., тереңдікте өңдеуді қамтамасыз етеді, тыңайтқыш енгізу лентасының 32…35 см. және ені бойынша тыңайтқышты тарату біркелкісіздігі 7,8-14,8%. Тыңайтқыштың енгізу мөлшері 50-480 кг/га, енгіру мөлшерінің біркелкісіздігі 8-12%.
|
Культиватор – ЦВС-пен тыңайтқыш
ОСЖ бар культиватор – тыңайтқыш себу мөлшерін 50-ден 450 кг/кг дейін саралауға, периодтың ауысу уақыты 3-3,5 с және алым ені бойынша себу біркелкісіздігін 20-22% төмендетеді, тыңайтқыш лента енін 30-35%-ға арттырады. Топырақтағы коректендіргіш заттардың бастапқы біркелкі таралмауын ескере отырып, минералды тыңайтқышты саралап енгізу 1 кг астыққа келетін тыңайқыштың әсер етуші заты фосфорлы тыңайтқыштың өзін-өзі ақтауын 18,5 кг дейін арттыруға мүмкіндік береді нормативті өзін-өзі ақтау 8-10 кг кезінде.
Культиватор – тыңайтқыш танаптық сепкіш базасында
|
|
СЗС-2,0 базасындағы культиватор-тыңайтқыш себу мөлшерін 12-ден 408 кг/га дейін саралайды және минералды тыңайтқышты 8 см тереңдікке дейін себу енін 3 есе арттырады.
|
Машинаның мөлшер жүйесін техника құралдарымен бақылау және басқару
Дайындалған машинаның мөлшерлегіш жүйесін басқару және бақылау (ММЖ БББ) техникалық құралы агрегаттың танаптағы орнын автоматты бақылауға, параллель жүргізуге, көлденең ауытқуын, жылдамдыққа байланысты тұқым мен тыңайтқыштың шығынын басқаруға, электронды карта тапсырмасына сәйкес агрегаттың орнын анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар: жүрген қашықтығын өлшеу; ауылшаруашылық жерлерінің ауданын нақтылауға; өңделген ауданды өлшеу; танапты тік бұрышты бөліктерге бөлу; танап жоспарын дайындау үшін алғашқы геодезиялық ақпарат алу және ауыл шаруашылық жерлерінің геометриялық параметрлерін нақтылау функциялары бар.
ҚР БҒМ 2018-2020 жылдарға арналған 217 бюджеттік бағдарламасы бойынша гранттық қаржыландыру шеңберінде:
Сепкіштің эксперименттік үлгісі жасалды. Ғылыми жаңалық-жұмыс органның топырақпен өзара әрекеттесу заңдылықтары. Сепкіш 1,8-6 см тереңдікке себудің біркелкісіздігі мен тұрақсыздығы 1-6% шегінде 1,8-6 см тереңдікке себуді және 8-12 см тереңдікке тыңайтқыштарды саралап енгізуді қамтамасыз етеді. Сепкішті енгізудің экономикалық тиімділігі 4,8 мың теңге/га құрайды, зерттеу нәтижелерін мамандар себуге арналған жаңа техникалық құралдарды жасау және қолданыстағыларын жетілдіру кезінде пайдалана алады.
ҚР АШМ 2018-2020 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде:
"Өсіру технологиясының элементтерін қолдана отырып, саралап тамақтандыру арқылы ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің дәлме-дәл егіншілік жүйесін әзірлеу" ғылыми-техникалық бағдарламасы шеңберінде дайындалды, "пайдаланылатын техника мен ақпараттық технологияны жаңғырту негізінде нақты егіншілік жүйесінде ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру кезіндегі технологиялық процестерді саралау іс-шарасы бойынша "Қазақстанның солтүстігінде өсірудің әртүрлі технологияларын салыстырмалы зерттеу негізінде ақпараттық технологиялар құралдарын пайдалана отырып, рентабельді өндіріске арналған өсімдіктер мен техниканы қорғау құралдарын әзірлеу".
Жұмыстың нәтижелері тыңайтқыштарды енгізуді саралауды басқару мен бақылаудың әмбебап жүйесінің дайындалған макеттік үлгісі, макеттік үлгінің атқару тетігінің негізгі параметрлерін нақтылау бойынша зертханалық-далалық зерттеулердің нәтижелері болып табылады. Әзірленген дозалауды бақылау және басқару жүйесі 2,9-3,1 с кешігу уақытымен апериодтық буынға тән өтпелі сипаттамаларға ие және 0,9-9с ауысу уақытымен тыңайтқыш дозаларының автоматты өзгеруін қамтамасыз етеді.
Нақты егіншілік жүйесінде минералды тыңайтқыштардың негізгі дозаларын топыраққа саралап енгізу үшін тыңайтқыш чизельдің эксперименттік үлгісін әзірлеу.
Жобаны іске асыру аясында кафедра ғалымдары нақты егіншілік жүйесінде минералды тыңайтқыштардың негізгі дозаларын топыраққа саралап енгізуге арналған чизель-тыңайтқышты әзірледі. Чизель-тыңайтқыш құралы топырақты 30-35 см-ге дейін терең қопсытуды және минералды тыңайтқыштардың негізгі дозаларын (400 кг/га дейін) топырақ ішінде көлбеу таспамен 6...8, 16...18, 23...25 см тапсырма - карта-ұйғарымға сәйкес тереңдікке біркелкі бөлуді қамтамасыз етеді.
ҚР БҒМ Ғылым комитетінің "Ғылым қоры" АҚ қаржыландыратын коммерцияландыру жобасы. "Топырақ құнарлылығын сақтауды және өнімділікті арттыруды қамтамасыз ететін минералды тыңайтқыштарды саралап енгізу технологияларын іске асыру үшін техникалық құрал өндірісін ұйымдастыру" тақырыбы бойынша
